Wat is frisdrank?

Cola, Sinas, Seven-up, Fernandes en… blijkbaar dus ook de meeste plantaardige  melkproducten, zoals dranken gemaakt van haver, noten, kokos en rijst. Al deze ‘frisdranken’ worden aangemerkt als limonade en zullen per 1 januari 2024 hoger worden belast. Het maakt niet eens uit of er suiker aan de drank is toegevoegd.

Plantaardige dranken -ook zonder suiker- vallen in dezelfde categorie als cola. Chocolademelk is vrijgesteld van de limonadebelasting terwijl het veel toegevoegde suikers bevat. 

Politicus of melkmarketeer? 

Staatssecretaris Maarten van Ooijen (ChristenUnie, VWS) liet eerder dit jaar in antwoord op kamervragen van de PvdD weten wat de belangen zijn van de extra heffing op deze dranken. Je zou namelijk denken dat met alle doelstellingen rondom duurzaamheid en gezondheid het hier wel iets mee te maken zou kunnen hebben, maar helaas. “Deze verhoging heeft als primair doel meer belastinginkomsten op te halen”, aldus de staatssecretaris.

Alsof het nog niet erg genoeg is dat deze belasting niet eens is ingegeven om gezondheidsredenen, wordt er ook nog eens met twee maten gemeten. Want waarom wordt plantaardige melk extra belast, en melk uit dieren -zelfs als daaraan bijvoorbeeld cacao en suiker is toegevoegd- niet, terwijl deze ook nog eens een stuk belastender zijn voor het milieu?

Plantaardige zuivelmerken zoals Oatly vragen aandacht voor de dreigende limonadetaks die straks ook hun producten zal belasten.

Om te weten waarom koemelk überhaupt vrijgesteld is van deze heffing, moeten we enkele decennia terug in de geschiedenis. Vanuit historisch oogpunt wordt het namelijk gezien als eerste levensbehoefte voor de mens. Maar moedermelk voor kalfjes als eerste levensbehoefte voor volwassen mensen, waar komt dat idee eigenlijk vandaan?

Kort na de Tweede Wereldoorlog, een tijd van schaarste en armoede, werd de melkvee-industrie in Nederland aanzienlijk gesubsidieerd. Deze subsidiëring was onderdeel van beleidsmaatregelen om de landbouwsector te stimuleren en voedselzekerheid te waarborgen. Deze subsidies en beleidsmaatregelen hebben de melkvee-industrie in Nederland helpen groeien en floreren. Ze hebben tevens bijgedragen aan de ontwikkeling van Nederland als een significante zuivelexporteur.

Waarom en op welke manier werd de melkvee-industrie na de oorlog gesubsidieerd? 

• Na de oorlog was er naast economische groei ook een grote behoefte aan voedselzekerheid in Nederland en andere Europese landen. De melkveesector werd gezien als een bron van voedzame voedingsmiddelen om aan de voedselbehoefte van de bevolking te voldoen.
• Om de zuivelproductie te reguleren en de stabiliteit van de markt te waarborgen, werden quota ingesteld voor melkproductie. Melkveehouders ontvingen subsidies en werden zo gestimuleerd om zuivelproducten te blijven produceren.
• Subsidies werden ook verstrekt voor technologische innovaties in de melkvee-industrie, zoals efficiëntere melkmachines en opslagfaciliteiten. Deze investeringen hebben bijgedragen aan een hogere productiviteit.
• Nederland is altijd al een grote zuivelexporteur geweest, maar na de oorlog werden subsidies verstrekt om de export van zuivelproducten nog eens te bevorderen. Dit stimuleerde de groei van de Nederlandse zuivelexportmarkt.
• Nederland maakte deel uit van de Europese Economische Gemeenschap (EEG, later de EU). Binnen de EEG werden gemeenschappelijke landbouwbeleidsmaatregelen aangenomen, waaronder prijssteun en subsidieprogramma's, die de Nederlandse melkveesector ten goede kwamen.

De Melkbrigade

Het is inmiddels eind jaren vijftig als de zuivelindustrie en het ministerie van Landbouw de melkconsumptie willen verhogen vanwege een overschot aan melk dat ontstaan is. Door alle subsidies, maatregelen en innovaties produceren melkboeren namelijk veel meer melk dan voorheen. Het ministerie biedt een miljoen gulden aan het Zuivelbureau om een campagne te ontwikkelen die melk populair bij de jeugd moet maken. Het Amsterdamse reclamebureau Prad komt met het ‘M-plan’, waarbij jongeren drie glazen melk per dag moeten drinken. Door het bijhouden en inzenden van een logboek hierover mogen ze lid worden van de M-brigade. Met een bijbehorend embleem op de mouw genaaid, zullen zij voortaan worden herkend als lid van een club sterke, stoere binken. Op deze vroege vorm van kindermarketing ga ik in een volgend artikel verder in.

Melkplas

Als jaren later de schoolmelk afname daalt vanwege de intrede van frisdranken, begint de EEG in 1977 met het subsidiëren van schoolmelk. Ir. J. Baas (VVD, Europees parlement en landbouw-woordvoerder) zegt hierover: “Het melk- en boteroverschot was een groot probleem in die jaren en we zochten naar een oplossing die een continue ontlasting van de markt zou betekenen. Met de financiering van schoolmelk werd vooral het probleem van de ontstane ‘melkplas’ aangepakt.” Volgens Baas is het dan ook volkomen duidelijk dat de oorsprong van de schoolmelkdiscussie gelegen heeft in de marktsituatie en niet in de volksgezondheid.

Samenstelling

Opvallend is het in ieder geval wel dat economische belangen ver boven die van de gezondheid van mens, dier en planeet werden en worden gesteld. Tenzij het zo uitkomt, want dan wordt gezondheid er wel even bijgehaald. “Plantaardige dranken hebben een andere samenstelling dan hun dierlijke varianten, zo bevat het meestal minder eiwitten”, wordt bijvoorbeeld gesteld als argument om deze dranken niet uit te sluiten van de verhoogde belasting. Dat over die samenstelling mag dan kloppen, maar waarom hebben we het dan nu wél ineens over voedingswaarde? Waarom plantaardige dranken onder limonade vallen, óók wanneer er geen suikers aan toegevoegd zijn, snapt eigenlijk niemand. Als het alleen over de classificatie gaat: de groep van mineraalwater, groente- en vruchtensappen hebben óók een andere samenstelling dan die zogenaamde eerste levensbehoefte. Die bevatten ook geen eiwitten en zijn toch ook vrijgesteld van de heffing? Als gezondheid werkelijk relevant is voor dit kabinet, maken ze onderscheid tussen dranken -en liefst ook andere voedingsmiddelen- met en zonder suiker. Daarmee kun je mensen wellicht motiveren om gezondere keuzes te maken. En gezien de productie van dierenmelk zeer schadelijk is voor het milieu, de dieren en ook voor onze (volks)gezondheid, zouden alle subsidies die daarop nog steeds gegeven worden zodoende ingetrokken moeten worden.

Melk, goed voor elk?

Inmiddels is duidelijk dat we de Witte Motor misschien om verkeerde redenen op een voetstuk hebben geplaatst. Een eerste levensbehoefte is het zeker, voor kalfjes dan. Maar is melk ook zo gezond voor ons? Naast dat ik het als kind altijd al een smerig en slijmerig goedje heb gevonden, kreeg ik -toen het me later pas oprecht begon te interesseren- sterke twijfels bij deze lobby. Tijd om opheldering te zoeken bij mensen die hier écht iets van weten. 

Jasmin Ghorbanian, geregistreerd diëtist: “Naast duurzaamheid en dierenwelzijn zijn er genoeg redenen om dierlijke zuivel achterwege te laten. Een van de grootste gezondheidsnadelen van zuivelproducten -met name volvette varianten- is dat het rijk is aan verzadigde vetten en cholesterol. Overmatige consumptie van deze vetten kan het risico op hartaandoeningen verhogen. Hoewel zuivelproducten calcium bevatten, concluderen veel studies dat het nog maar de vraag is of ze echt bijdragen aan sterkere botten en een lager risico op osteoporose. Uit nieuwe wetenschappelijke onderzoeken blijkt zelfs dat een teveel aan zuivelconsumptie het risico op botbreuken juist kan vergroten. Een uitgebalanceerd voedingspatroon met voldoende calcium uit plantaardige bronnen, vitamine D en lichaamsbeweging kan minstens zo effectief zijn voor het behoud van sterke botten. Plantaardige bronnen waar je calcium uit kunt halen zijn onder andere donkergroene bladgroenten, boerenkool, paksoi, spinazie, broccoli, tofu, sesamzaad, chiazaad, gedroogde vijgen en peulvruchten. Dit is niet alleen de meest natuurlijke bron om calcium binnen te krijgen, maar deze voedingsmiddelen bevatten naast calcium ook nog eens veel andere gezonde stoffen zoals vezels, eiwitten en een breed spectrum aan vitaminen en mineralen."

Ook de volgende benadering over de nadelen van koemelk die ik tegenkwam op de een website met louter wetenschappelijk onderbouwde informatie over voeding is hierop een mooie aanvulling:

​​Nutritionfacts.org: "Plantaardige melk heeft allerlei voordelen ten opzichte van melk uit een uier. Zo bevat het geen caseïne, cholesterol en lactose, heeft het minder verzadigd vet en juist meer vezels. De meerderheid van de volwassenen op aarde kan geen koemelk verteren. Gedurende de kindertijd begint het enzym dat het melksuiker lactose afbreekt bij de meeste mensen in de wereld, af te nemen. Logisch ook, aangezien melk bedoeld is voor baby's. Waarom zouden we het nog moeten kunnen verteren na de borstvoedingsperiode? Veel mensen ervaren symptomen zoals een opgeblazen gevoel, buikpijn, darmgas en waterige ontlasting, of zelfs misselijkheid en braken na het consumeren van zuivel. ‘Lactose intolerantie’ komt naar schatting bij meer dan twee op de drie mensen, en in de Verenigde Staten bij meer dan een op de drie mensen voor..."

Schijf van Vijf

Maar het kabinet hanteert de Schijf van Vijf als referentie voor een voedingspatroon dat goed zou moeten zijn voor mens en planeet. Hierin komen echter ook dierlijke voedingsmiddelen voor, terwijl dit haaks staat op het beleid van zowel de overheid als het advies van de Gezondheidsraad om meer plantaardig en minder dierlijk te consumeren:“Een verschuiving in de richting van een meer plantaardig en minder dierlijk voedingspatroon is bevorderlijk voor de gezondheid. Ook vermindering van de consumptie van suikerhoudende dranken is van belang. Goede alternatieven zijn thee en gefilterde koffie zonder suiker en ook water. Dat is de kern van het advies Richtlijnen goede voeding 2015, dat de Gezondheidsraad op 4 november heeft aangeboden aan de minister van VWS en de staatssecretaris van EZ”

Zelfs het voedingscentrum zélf blijkt kritisch op de belastingverhoging. Deze taks zou eigenlijk alleen voor dranken met (veel) suiker moeten gelden, vinden zij. Het Verenigd Koninkrijk hanteert sinds 2018 zo’n suikertakssysteem om de consumptie van suiker te verminderen en de volksgezondheid te bevorderen. Er wordt een belasting opgelegd aan fabrikanten en importeurs van suikerhoudende dranken, berekend op basis van het suikergehalte in de dranken. Op die manier hoeven doelstellingen elkaar niet in de weg te zitten en kun je zowel handelen in het belang van de (volks)gezondheid én de planeet waar we met z’n allen op leven. • 

Feiten & cijfers

• De belastingverhoging is bedoeld om de belastinginkomsten op te schroeven. Volgens het coalitieakkoord van VVD, D66, CDA en CU levert het 300 miljoen euro per jaar op.

Links

• Teken de petitie tegen het invoeren dan de limonadetaks op plantaardige drinks

• Antwoorden op kamervragen over duurdere havermelk door limonadebelasting

• Gezondheidsraad: richtlijnen goede voeding (2015)
• The 2015 Dutch food-based dietary guidelines
• Proveg: vlees- en zuivelsector krijgen 71 x meer overheidsgeld dan alternatieven

• Nutritionfacts.org: Koemelk of sojamelk?